بررسی اندیشة خیّام در چهارچوب چهار حقیقت شریف در بودیسم

بر اساس مکتب فراتاریخی می‌توان هر نظام اندیشه‌گانی را با نظامی دیگر مقایسه کرد، به شرطی که حول یک محور مشابه شکل گرفته باشند. بر همین اساس در این مقاله نشان می‌دهیم که با وجود تفاوتی که میان اندیشة خیّام و نظام اندیشه‌گانی بودیسم وجود دارد، می‌توان نظام اندیشه‌گانی خیّام را در چهارچوبِ چهار حقیقتِ شریف بودیسم تحلیل کرد. زیرا اندیشة محوری هر دو نظام فکری صیرورت یا نپایندگی است. صیرورت و نپایندگی، حقیقت شریف اوّل و حقیقت رنج است. اما این صیرورت فی‌الذاته نه در اندیشة بودا و نه در اندیشة خیّام بد و تناقض‌آفرین نیست؛ بلکه هنگامی این رنج خود را آشکار می‌کند که انسان به امور نپاینده و گرفتار در چرخة صیرورت دل می‌بنندد. این دومین حقیقت شریف است. رنج در هر دو نظام اندیشه‌گانی به تناقضی معطوف است میان دلبستگی و عطش به بقای در عالم و نظام نپاینده و بی‌ثبات عالم. اصلی‌ترین راه حل در هر دو نظام فکری، حضور در لحظه و زندگی در حال با آگاهی تمام عیار است، این حقیقت شریف سوم و چهارم است. گرچه حضور در لحظة بودیسم با خیّام از جهاتی مانند آگاهی و مراقبه متفاوت است.